Praca na Słowacji i działalność w Polsce – czy ZUS może zdecydować o obowiązku zapłaty składek

Tak wynika z wyroku SN z 11.07.2018 (II UK 209/17). Pan X od 1.09.2007 prowadzi w Polsce działalność gospodarczą. W 2010 zatrudnił się na umowę o pracę w kolejnych 2 słowackich firmach. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w nich terytorium Słowacji. X otrzymywał wynagrodzenie za pracę w kwotach 130–140 zł miesięcznie. Nie przedstawił w ZUS zaświadczenia ze słowackiej instytucji zabezpieczenia społecznego, potwierdzającego obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym na Słowacji. Spór dotyczył tego, gdzie po zatrudnieniu się na Słowacji pan X podlegał ubezpieczeniom i czy ZUS mógł samodzielnie to ustalać.

SN przypomniał, że koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego państw UE opiera się na zasadzie, że osoby przemieszczające się na terytorium UE podlegają systemowi zabezpieczenia tylko jednego państwa członkowskiego. W celu zapobiegnięcia podwójnemu ubezpieczeniu lub nieobjęciu ubezpieczeniem społecznym w żadnym państwie UE zachodzi potrzeba uruchomienia procedury koncyliacyjnej. Oznacza to, że ZUS nie może sam rozstrzygać wątpliwości dotyczących ustalenia właściwego ustawodawstwa, ale musi zastosować właściwy tryb rozwiązywania sporów.

Co do zasady osoba wykonująca jednocześnie działalność w różnych państwach UE może zrealizować prawo do podlegania ubezpieczeniu społecznemu tylko w jednym kraju, składając wniosek o ustalenie właściwego ustawodawstwa do instytucji miejsca zamieszkania lub korzystając z procedury umożliwiającej uzyskanie potwierdzenia podlegania wskazanemu przez nią ustawodawstwu przez złożenie wniosku o wydanie poświadczenia na formularzu A1 do instytucji miejsca wykonywania pracy najemnej.

W omawianej sprawie ZUS wydał decyzje wobec X nie na jego wniosek, lecz z urzędu – w toku postępowania ws. ustalenia okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu prowadzenia przez X pozarolniczej działalności gospodarczej. W postępowaniu tym ZUS ustalił, że X od 2010 jest zatrudniony na umowę o pracę w słowackiej firmie, jednak mimo wezwania nie przedstawił poświadczenia na formularzu A1 ze słowackiej instytucji zabezpieczenia społecznego, potwierdzającego podleganie ustawodawstwu tego kraju.

Tymczasem gdy ubezpieczony informuje o podjęciu pracy w innym kraju unijnym, organ rentowy traci możliwość wydawania – na podstawie prawa krajowego – decyzji określających podleganie ubezpieczeniu społecznemu z racji prowadzenia działalności pozarolniczej. Konieczne jest bowiem w pierwszym rzędzie wyłonienie właściwego ustawodawstwa.

W razie poinformowania przez zainteresowanego o podjęciu pracy najemnej w innym państwie UE i nieprzedłożenia przez niego poświadczenia na formularzu A1 potwierdzającego podleganie ustawodawstwu tego państwa, ZUS – w celu zapobiegnięcia podwójnemu (lub wielokrotnemu) podleganiu ubezpieczeniu społecznemu – jest obowiązany do wszczęcia procedury koncyliacyjnej niezależnie od tego, czy postępowanie w przedmiocie ustalenia właściwego ustawodawstwa, a w konsekwencji podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu działalności gospodarczej w kraju miejsca zamieszkania zostało wszczęte na skutek wniosku zainteresowanego czy też z urzędu przez ZUS.

Organ ten ani sądy nie mogą bowiem spowodować, że osoba prowadząca działalność gospodarczą i wykonująca pracę najemną w różnych państwach UE nie będzie podlegała żadnemu ustawodawstwu lub że będzie podlegała ustawodawstwu więcej niż jednego państwa. Pracownicy, w rezultacie wykorzystania prawa do swobodnego przepływu, nie mogą bowiem tracić korzyści należnych im z zabezpieczenia społecznego na podstawie ustawodawstwa danego państwa UE.