Odszkodowanie za naprawę leasingowanego auta – czy jest przychodem

Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 12 updof (i art. 12 ust. 1 pkt 1 updop) do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej zalicza się otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku, związanych z tą działalnością. Chodzi zarówno o składniki majątku stanowiące środki trwałe, jak i wszelkie inne rzeczy, w funkcjonalny sposób związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Co prawda updof (art. 21 ust. 1 pkt 29b) i updop (art. 17 ust. 1 pkt 54) przewidują – pod pewnymi warunkami – zwolnienie odszkodowań z podatku – ale tylko za szkody w środku trwałym i z wyłączeniem samochodów osobowych.

Zatem również otrzymane przez przedsiębiorcę odszkodowanie z tytułu szkody powstałej w samochodzie używanym w działalności gospodarczej na podstawie umowy leasingu powinno być zaliczone do przychodów z tej działalności oraz opodatkowane na zasadach dla nich właściwych. Odszkodowanie przyznane przez ubezpieczyciela z tytułu szkody w leasingowanym pojeździe będzie przy tym stanowiło przychód podatkowy dla leasingobiorcy, o ile to właśnie on (a nie leasingodawca) jest uprawniony do otrzymania odszkodowania.

Odszkodowanie to nie zwrot wydatków

Niekiedy prezentowany jest pogląd, że przedsiębiorca korzystający z tzw. napraw bezgotówkowych nie musi wykazywać w swoich przychodach przyznanego odszkodowania, o ile nie zaliczy do kosztów uzyskania przychodów faktury dokumentującej naprawę auta. Podstawę do takiego twierdzenia stanowią art. 14 ust. 3 pkt 3a updof i art. 12 ust. 4 pkt 6a updop, w myśl których nie zalicza się do przychodów zwróconych innych wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów. Jest ono jednak obarczone dużym ryzykiem.

Organy podatkowe konsekwentnie uznają bowiem, że ww. przepisy nie obejmują przyznanego przez ubezpieczyciela odszkodowania. Wyjaśniają, że gdy podatnik poniesie wydatek, który zostaje sfinansowany z ubezpieczenia, nie można mówić o zwrocie tego wydatku. Otrzymane odszkodowanie stanowi realizację świadczenia wynikającego z postanowień umowy ubezpieczenia i jest wyrównaniem poniesionego wydatku (na pokrycie szkody z majątku podatnika), w kwocie odpowiadającej poniesionemu przez podatnika wydatkowi, a nie zwrot tego wydatku (np. interpretacja KIS z 2.12.2020 r., 0115-KDIT1.4011.695.2020.1.MR).

Komu przysługuje odszkodowanie

Odpowiedź na pytanie, czy przedsiębiorca korzystający z leasingowanego samochodu ma, czy też nie, obowiązek wykazywania w przychodach przyznanego przez ubezpieczyciela odszkodowania za naprawę powypadkową, jest uzależniona od ustalenia, komu przyznano to odszkodowanie – leasingobiorcy czy też leasingodawcy.

Trzeba przeanalizować konkretny przypadek, w tym postanowienia umowy leasingu. Kwestia ta nie jest jednoznaczna, należy odwołać się także do przepisów prawa cywilnego oraz orzecznictwa.

Zgodnie z art. 709⁷ § 1 Kc to korzystający obowiązany jest utrzymywać leasingowaną rzecz w należytym stanie, w szczególności dokonywać jej konserwacji i napraw niezbędnych do zachowania w stanie niepogorszonym, z uwzględnieniem jej zużycia wskutek prawidłowego używania, oraz ponosić ciężary związane z własnością lub z posiadaniem rzeczy. Z kolei § 2 tego artykułu stanowi, że jeżeli w umowie leasingu nie zastrzeżono, iż konserwacji i napraw rzeczy dokonuje osoba mająca określone kwalifikacje, korzystający powinien niezwłocznie zawiadomić finansującego o konieczności dokonania istotnej naprawy rzeczy.

W orzecznictwie wskazuje się, że odszkodowanie należy się temu podmiotowi, który poniósł szkodę. Podkreśla się, że w przypadku auta leasingowanego szkoda nie musi powstawać wyłącznie po stronie finansującego. Uprawnionym do odszkodowania może być również korzystający. Zagadnienie to było przedmiotem analizy SN w uchwale z 11.09.2020 r. (III CZP 90/19). Co prawda uchwała dotyczy ustalenia wysokości odszkodowania należnego leasingobiorcy, niemniej jej uzasadnienie potwierdza, że odszkodowanie za szkody powstałe w leasingowanym pojeździe może przysługiwać także leasingobiorcy.

SN wskazał, że odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, przysługujące leasingobiorcy w związku z poniesieniem wydatków na naprawę uszkodzonego pojazdu będącego przedmiotem leasingu, obejmuje kwotę VAT w zakresie, w jakim nie ma on prawa obniżyć podatku należnego o kwotę podatku zapłaconego.

Sąd podkreślił, że w przypadku szkody majątkowej poszkodowany nie powinien być każdorazowo identyfikowany z właścicielem rzeczy, który – w zakresie przyznanym mu przez ustawę – może przenieść swoje uprawnienie do korzystania z rzeczy na inny podmiot. Jeżeli szkoda będzie polegała na zniszczeniu rzeczy czy obniżeniu jej wartości, poszkodowanym może być jedynie właściciel, to bowiem w jego majątku dochodzi do uszczerbku. Jeśli jednak szkoda nie polega na zmniejszeniu wartości uszkodzonego pojazdu, możliwe jest wykazanie jej powstania po stronie posiadacza zależnego pojazdu.

Rozstrzygnięcie, która ze stron umowy leasingu – leasingobiorca czy leasingodawca – ma obowiązek wykazać przychód z tytułu przyznanego odszkodowania, może być uzależnione także od okoliczności faktycznych. Przykładowo znaczenie będzie mieć, kto zlecił naprawę auta. Jeżeli leasingobiorca zleca, zgodnie ze spoczywającym na nim obowiązkiem ustawowym, naprawę uszkodzonego samochodu, to właśnie jego należy traktować jako poszkodowanego.

SN wskazał, że gdy szkoda częściowa została wyrządzona w pojeździe mechanicznym będącym przedmiotem leasingu, istnieje adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem wyrządzającym szkodę w majątku finansującego a powstaniem obowiązku korzystającego (leasingobiorcy) dokonania naprawy pojazdu we własnym imieniu i na własny rachunek. (…) Odrzucić należy stanowisko, jako zbędnie komplikujące praktykę obrotu i sprzeczne z istotą uprawnień leasingobiorcy do wyłącznego korzystania z rzeczy oraz spoczywających na niego obowiązkach (art. 709⁷ § 1 Kc), że faktury za usługi naprawcze powinny być każdorazowo wystawiane na finansującego, jako właściciela uszkodzonego pojazdu – nie on bowiem jest zobowiązany do ponoszenia kosztów likwidacji szkody częściowej w oddanym w leasing pojeździe.

Kontrowersyjna interpretacja KIS

W tym świetle zaskakująca, a zarazem kontrowersyjna wydaje się być interpretacja KIS z 30.11.2020 r. (0115-KDIT3.4011.585.2020.1.AW), w której organ podatkowy uznał, że w przypadku sfinansowania naprawy samochodu z ubezpieczenia sprawcy leasingobiorca nie uzyskuje przychodu, ponieważ to nie on jest właścicielem auta. Interpretacja dotyczyła przedsiębiorcy korzystającego z leasingowanego samochodu, który uległ uszkodzeniu w wyniku stłuczki zaistniałej z winy innego kierowcy. Naprawa auta została sfinansowana z OC sprawcy, przez bezpośredni przelew pieniędzy dla serwisu od ubezpieczyciela.

KIS wskazała, że skoro leasingobiorca nie jest właścicielem pojazdu, a jedynie posiadaczem zależnym, to w razie zaistnienia okoliczności uzasadniającej wypłatę odszkodowania ubezpieczenie to przysługuje właścicielowi pojazdu (leasingodawcy). W przypadku naprawy bezgotówkowej odszkodowanie przyznane leasingodawcy, a wypłacone prowadzącemu serwis nie stanowi zatem przychodu podatkowego dla leasingobiorcy.

Podsumowując: co do zasady odszkodowanie za szkody powstałe w samochodzie osobowym używanym na podstawie umowy leasingu stanowi podlegający PIT/CIT przychód osoby uprawnionej do jego otrzymania. Ustalenia wymaga, kto w konkretnym przypadku – leasingobiorca czy leasingodawca – jest uprawniony do otrzymania odszkodowania. Dla obowiązku wykazania przychodu przez leasingobiorcę nie ma znaczenia, że nie jest on właścicielem rzeczy oraz to, że nie otrzymuje odszkodowania na rachunek bankowy z uwagi na jego rozliczenie z fakturą dokumentującą naprawę auta. Niezaliczenie odszkodowania do przychodów podatkowych, tylko z uwagi na zaprezentowany wyżej pogląd KIS, jest obarczone istotnym ryzykiem.