Obowiązek wydania dokumentów księgowych w trakcie postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec klienta

Tak wynika z wyroku NSA z 3.10.2018 (II FSK 2775/16).

W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spółki naczelnik US zażądał okazania: wykazu środków trwałych, rejestrów sprzedaży VAT oraz dokumentów potwierdzających stany magazynowe. W odpowiedzi prezes spółki poinformował, że dokumenty są w kancelarii doradztwa podatkowego, która prowadzi obsługę rachunkową spółki.

Pracownicy organu egzekucyjnego udali się więc do kancelarii, jednak doradca podatkowy, po rozmowie telefonicznej z prezesem spółki, odmówił udostępnienia dokumentów. Poinformował, że prezes spółki nie wyraził na to zgody.

W tej sytuacji pracownicy organu zażądali złożenia kserokopii dokumentacji podatkowej. Doradca poinformował jednak, że nie może we wskazanym terminie zgromadzić żądanych dokumentów, bo część z nich pozostaje we władztwie jego klienta.

W konsekwencji naczelnik US nałożył na doradcę karę 3800 zł, na podstawie art. 168d § 1 i 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej upea). Stwierdził, że doradca celowo przedłuża postępowanie, żeby utrudnić ustalenie majątku spółki i egzekucję należności z tytułu VAT.

Postanowienie to utrzymał w mocy dyrektor IS. Uznał, że wydanie przez doradcę dokumentacji rachunkowej spółki nie naruszałoby tajemnicy zawodowej, o której mowa w art. 37 ustawy o doradztwie podatkowym (dalej udp). Prezes spółki wskazał bowiem kancelarię jako miejsce przechowywania dokumentacji rachunkowej. Organ miał więc prawo wystąpić do doradcy, na podstawie art. 36 § 1 upea, o udzielenie informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji,

W skardze do sądu doradca podniósł, że może odmówić odpowiedzi na pytania, składania zeznań i dokumentów, bo jest związany tajemnicą zawodową i nie został z niej zwolniony. Powołał się na art. 37 ust. 1–2 udp. Podkreślił też, że nie jest uczestnikiem postępowania egzekucyjnego i nie należy do kręgu zobowiązanych do udzielania informacji w rozumieniu art. 36 § 1 i 2 upea. Ponadto – argumentował – żądane informacje nie były niezbędne do prowadzenia egzekucji, organ mógł je uzyskać w inny sposób.

WSA w Łodzi uchylił zaskarżone postanowienie, mimo że nie zgodził się ze wszystkimi zarzutami skargi. Stwierdził, że doradca, będąc pełnomocnikiem dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym, może być zobowiązany do udzielenia organom egzekucyjnym informacji i wyjaśnień, nawet jeśli sam nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 36 § 1 upea. Organy egzekucyjne mogą bowiem żądać wyjaśnień i informacji nie tylko od uczestników postępowania, ale wręcz od nieograniczonego kręgu adresatów.

WSA nie stwierdził też naruszenia art. 37 ust. 1–2 udp. Wyjaśnił, że zawarte w tych przepisach ograniczenie dotyczy możliwości przesłuchania doradcy w charakterze świadka oraz co do faktów i informacji, o których powziął on wiedzę w związku z wykonywaniem zawodu. W tej sprawie chodziło natomiast tylko o dane wynikające z urządzeń ewidencyjnych podatnika. Dokumenty te miały pomóc w ujawnieniu majątku dłużnika i pozwolić na skuteczne wyegzekwowanie należności w VAT.

Błąd organu polegał natomiast – zdaniem WSA – na tym, że od razu sięgnął on po karę dla doradcy podatkowego, zamiast najpierw zwrócić się do sądu, w trybie art. 913 i nast. Kpc, o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku (na taki tryb wskazuje art. 71 § 1 upea). Tym bardziej że organ domagał się danych niemających nic wspólnego z egzekwowaną należnością – stwierdził WSA.

NSA utrzymał ten wyrok w mocy. Zgodził się z WSA, że organ egzekucyjny może żądać informacji i wyjaśnień od doradcy będącego pełnomocnikiem dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym, nawet gdy doradca sam nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 36 § 1 upea.

NSA wskazał natomiast, że w świetle tego przepisu organ egzekucyjny może żądać informacji i wyjaśnień tylko „w zakresie niezbędnym do wszczęcia lub prowadzenia postępowania egzekucyjnego”. W wydanych postanowieniach organy I i II instancji nie wykazały, żeby żądane informacje i dokumenty były niezbędne dla prowadzonego postępowania – stwierdził.

Podkreślił, że nie wystarczy powołać się na art. 36 § 1 upea. Organ musi wykazać, że żądane informacje i wyjaśnienia (dokumenty źródłowe spółki) są niezbędne do prowadzenia egzekucji. W tej sprawie tego zabrakło – orzekł NSA.

Sąd kasacyjny nie zgodził się natomiast z WSA, że organ egzekucyjny powinien był w pierwszej kolejności zwrócić się do sądu, w trybie art. 913 i nast. Kpc, o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku. Podkreślił, że warunkiem zastosowania tego trybu jest bezskuteczność egzekucji (art. 71 § 1 upea). W tej sprawie na żadnym etapie postępowania nie stwierdzono bezskuteczności egzekucji – zwrócił uwagę NSA. Uznał jednak, że uchybienie to nie miało wpływu na wynik sprawy.