Niezawinione opóźnienie w zapłacie nie może skutkować utratą ulgi abolicyjnej

Tak orzekł SN w wyroku z 13.06.2019 (III UK 178/18).

ZUS decyzją z 2015 określił należności z tytułu składek podlegających umorzeniu na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z 9.11.2012 o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (DzU poz. 1551, dalej ustawa abolicyjna). Warunkiem umorzenia była spłata należności, które nie podlegają umorzeniu. Należności te pani X miała uregulować w terminie 12 mies. od dnia uprawomocnienia się decyzji – wraz z odsetkami. ZUS umową z 12.01.2016 rozłożył te należności na 12 rat i ustalił termin ostatniej raty na 20.12.2016. X ostatnią ratę zapłaciła 21.12.2016. Przyczyną opóźnienia była konieczność opieki nad chorym dzieckiem.

ZUS w decyzji odmówił umorzenia należności z tytułu składek, bo X spóźniła się z zapłatą jeden dzień. Argumentował, że wobec niewypełnienia warunków układu ratalnego, z mocy art. 29 ust. 3 usus uległ on rozwiązaniu ze skutkiem ex tunc (wstecz).

SN się z tym nie zgodził. Stwierdził, że nie można uznać, że niezrealizowanie warunków umowy dotyczącej rozłożenia należności na raty zawsze powoduje powrót do sytuacji takiej, jakby umowy w ogóle nie było i w związku z tym należy oceniać spełnienie przesłanek abolicji na podstawie art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej (który wymaga, by spłata należności nieobjętych abolicją nastąpiła w ciągu 12 mies.).

Niedopełnienie terminu płatności umówionych rat nie powoduje obowiązywania z mocy prawa 12-miesięcznego terminu spłaty należności niepodlegających umorzeniu. Rozłożenie na raty, nawet zakończone niespłaceniem całości należności, nie może być pominięte, nie tylko dlatego, że w pozostałym zakresie stanowi realizację zobowiązania składkowego. Obowiązuje wówczas odrębny reżim określony dla układu ratalnego.

Porozumienie w zakresie rozłożenia należności na raty oparte jest na umowie cywilnoprawnej. Oczywiście wykonanie zobowiązania stanowi warunek abolicji składek, jednak w przypadku umowy cywilnej płatnik może podnosić brak zawinienia wynikający z okoliczności obiektywnie uniemożliwiających mu wykonanie umowy.

Przykładowo może to być sytuacja uzasadniająca prawo do opieki nad dzieckiem i zasiłku opiekuńczego. Jest to element systemu ubezpieczeń społecznych i niemożność wykonywania pracy (działalności) może uzasadniać 1-dniowe opóźnienie w opłaceniu raty układu ratalnego. Umowa ratalna (cywilna) nie pozwala na stosowanie reżimu odpowiedzialności absolutnej, czyli utraty dobrodziejstwa określonego w ustawie abolicyjnej, tylko ze względu na 1-dniowe opóźnienie w płatności ostatniej raty.

Przewidziana w ustawie abolicyjnej umowa ratalna obejmująca należności niepodlegające umorzeniu samodzielnie określa termin ich płatności. Niepełne jej wykonanie nie powoduje powrotu do ustawowego okresu spłaty tych należności w terminie 12 mies. od zawarcia umowy wstępnej (art. 1 ust. 11 i 12 oraz ust. 10 ustawy abolicyjnej), gdy termin płatności rat wykracza poza ten okres, a także gdy przekroczenie terminu ostatniej raty jest niewielkie (1-dniowe) i usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami (chorobą dziecka).