Doba pracownicza w planowaniu i rozliczaniu czasu pracy
Pojęcie „doby” – dodaje się tu często „pracowniczej” – ma podstawowe znaczenie w planowaniu i rozliczaniu czasu pracy. Doba pracownicza jest przede wszystkim związana z rozliczaniem:
- dobowej normy czasu pracy,
- wydłużonego dobowego wymiaru czasu pracy w systemie równoważnym,
- minimalnego odpoczynku dobowego wynoszącego 11 godz. – czas odpoczynku musi być ciągły i w pełni „mieścić” się w dobie pracowniczej.
Pośrednio wpływa na maksymalną liczbę godzin:
- nadliczbowych – zlecanych według szczególnych potrzeb pracodawcy,
- dyżuru (czas dyżuru nie może ograniczać prawa do minimalnego odpoczynku, niezależnie od tego, czy jest to dyżur domowy, czy w zakładzie pracy).
Pojęcie „doby” – dodaje się tu często „pracowniczej” – ma podstawowe znaczenie w planowaniu i rozliczaniu czasu pracy. Doba pracownicza jest przede wszystkim związana z rozliczaniem:
- dobowej normy czasu pracy,
- wydłużonego dobowego wymiaru czasu pracy w systemie równoważnym,
- minimalnego odpoczynku dobowego wynoszącego 11 godz. – czas odpoczynku musi być ciągły i w pełni „mieścić” się w dobie pracowniczej.
Pośrednio wpływa na maksymalną liczbę godzin:
- nadliczbowych – zlecanych według szczególnych potrzeb pracodawcy,
- dyżuru (czas dyżuru nie może ograniczać prawa do minimalnego odpoczynku, niezależnie od tego, czy jest to dyżur domowy, czy w zakładzie pracy).
Pojęcie doby i jej ustalanie
Zgodnie z definicją zawartą w art. 128 Kp do celów rozliczania czasu pracy pracownika przez „dobę” należy rozumieć 24 kolejne godz., poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Przykład
Pracownik rozpoczyna pracę w poniedziałek o godz. 8.00 (godzina wskazana w harmonogramie) i pracuje do 16.00. Doba pracownicza kończy się we wtorek o 8.00. Czas przepracowany w tym przedziale (od poniedziałku od 8.00 do wtorku do 8.00) jest rozliczany w ramach tej samej doby (co oznacza, że np. rozpoczęcie pracy o godz. 7.00 we wtorek będzie równoznaczne z powstaniem 1 godz. nadliczbowej z tytułu przekroczenia normy dobowej czasu pracy w „poniedziałkowej” dobie pracowniczej). W tym przedziale musi zostać także zapewnione co najmniej 11 godz. odpoczynku (który musi w pełni przypadać do godz. 8.00 we wtorek).
Wyznacznikiem początku doby jest rozpoczęcie pracy zgodnie z obowiązującym pracownika rozkładem czasu pracy, a nie faktyczne rozpoczęcie pracy.
Przykład
Pracownik ma w rozkładzie zaplanowaną pracę w dniach od poniedziałku do środy w godz. 9.00–17.00. We wtorek na polecenie przełożonego przyszedł do pracy na 7.00. W tym przypadku czas od 7.00 do 9.00 jest przekroczeniem dobowym (2 godz. nadliczbowe dobowe). To zaś, że pracownik rozpoczął pracę o 7.00, nie zmieniło doby, bo ta nadal jest liczona od godz. 9.00 we wtorek (ta godzina pozostaje godziną rozpoczęcia pracy w rozkładzie czasu pracy).
Doba to dokładnie 24 godz., a nie co najmniej 24 godz. Ma to znaczenie przy wyznaczaniu różnych godzin pracy w poszczególnych dniach, co – w połączeniu z wyznaczaniem doby zawsze od godziny rozkładowego rozpoczęcia pracy danego dnia – w istotny sposób wpływa na planowanie czasu pracy.
Przykład
Pracownik pracuje od poniedziałku do piątku. Ma zaplanowaną pracę w poniedziałek od godz. 9.00, we wtorek od 10.00, w środę od 9.00. Doba pracownicza rozpoczyna się w poniedziałek o 9.00 i kończy we wtorek o 9.00. Kolejna rozpoczyna się we wtorek o 10.00 i kończy w środę o 10.00. Zaplanowanie pracy w środę od godz. 9.00 jest więc nieprawidłowe, bo oznacza zaplanowanie ponownego rozpoczęcie pracy w tej samej dobie (byłoby to możliwe przy stosowaniu zmiennych rozkładów czasu pracy z art. 1401 Kp – na mocy porozumienia z organizacją związkową lub z przedstawicielami pracowników albo na wniosek pracownika). Ustalając godziny doby pracowniczej, nie można się bowiem odnosić do godziny rozpoczynania pracy pierwszego dnia po odpoczynku tygodniowym, ale zawsze do rozkładowej godziny rozpoczynania pracy danego dnia (błędem jest zaś przyjmowanie ciągłości doby w kolejnych dniach pracy pomiędzy dniami wolnymi od pracy).
Faktycznie, każdy dzień wolny daje możliwość „przełamania” doby pracowniczej i tym samym rozpoczęcia jej niejako od nowa. Państwowa Inspekcja Pracy wskazuje, że w takich przypadkach nie należy się odwoływać do ostatniej doby pracowniczej przed rozpoczęciem korzystania z dnia (dni) wolnego od pracy. Nie dojdzie zatem do naruszenia doby pracowniczej, nawet gdy pracodawca po dniu wolnym od pracy wezwie pracownika do pracy o godzinie wcześniejszej niż pierwotnie ustalona w rozkładzie (harmonogramie) czasu pracy (stanowisko Departamentu Prawnego GIP z 6.04.2009 r. w sprawie naruszenia doby pracowniczej po wolnym dniu, GPP-417-4560-19/09/PE/RP).
Nie oznacza to jednak, że doba zmienia się dopiero przy wystąpieniu dnia wolnego. Zmiana jak najbardziej będzie wynikać z różnych godzin rozpoczynania pracy w poszczególnych dniach.
Przykład
Przełożony pracownika, tworząc harmonogram, zaplanował mu pracę w poniedziałek w godz. 9.00–19.00 (system równoważny) i we wtorek w godz. 9.00–16.00. W środę pracownik ma mieć dzień wolny. W tym przypadku zaplanowanie godziny rozpoczęcia pracy w czwartek np. na 7.00 nie będzie oznaczało naruszenia doby, bo wolna środa skutkuje „wyzerowaniem” doby.
Ponowne rozpoczynanie pracy w niezakończonej dobie
Należy tu rozróżnić trzy sytuacje – ponowne rozpoczęcie pracy:
1) na skutek polecenia wykonywania pracy nadliczbowej,
2) w związku z przewidzianą godziną rozpoczęcia pracy przypadającą na niezakończoną dobę, w przypadku gdy pracodawca nie wprowadził zmiennych rozkładów,
3) w związku z przewidzianą godziną rozpoczęcia pracy przypadającą na niezakończoną dobę, w przypadku gdy pracodawca wprowadził zmienne rozkłady czasu pracy.
Pierwsza sytuacja skutkuje rozliczeniem czasu dodatkowo wypracowanego w dobie, na podstawie przepisów o pracy nadliczbowej. Samo polecenie takiej pracy jest zaś – co do zasady – zgodne z przepisami, o ile:
- zachodzą okoliczności pracy nadliczbowej wskazane w art. 151 Kp (szczególne potrzeby pracodawcy lub akcja ratownicza),
- nie są wyczerpane limity pracy nadliczbowej,
- pracownik ma zapewniony minimalny odpoczynek (ten może być skrócony, jeżeli nadgodziny podyktowane byłyby akcją ratowniczą),
- pracownik nie podlega wyłączeniom spod możliwości polecenia mu pracy nadliczbowej.
W drugiej sytuacji pracodawca narusza przepisy o czasie pracy, bo zasadniczo planowanie ponownego rozpoczęcia pracy w niezakończonej dobie będzie takim naruszeniem. Dodatkowa praca będzie rozliczona jako nadgodziny, ale z pewnym zastrzeżeniem.
Przykład
Pracownik ma zaplanowaną pracę w poniedziałek od 9.00 do 17.00 i we wtorek od 8.00 do 16.00. Nie są w stosunku do niego stosowane zmienne (ruchome) rozkłady czasu pracy z art. 1401 Kp. Pracownik nie wypracował w okresie rozliczeniowym większej liczby godzin, niż wynosi wymiar czasu pracy dla tego okresu. Nieprawidłowość nie polegała na zleceniu zbyt dużej liczby godzin, lecz na ich niewłaściwym rozłożeniu. Skoro zaś pracownik nie przekroczył wymiaru czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego, to nie ma powodu, by dodatkowo tę pracę wynagradzać. Wskazuje na to także PIP, stwierdzając, że w takiej sytuacji pracownikowi przysługują jedynie dodatki za nadgodziny (stanowisko Departamentu Prawnego GIP z 29.07.2008 r. w sprawie naruszenia doby pracowniczej, GPP-302-4560-569/08/PE). Wynika z tego, że pracownik powinien otrzymać zwykłe wynagrodzenie (niepowiększone o wynagrodzenie za 1 nadgodzinę), ale także 150% dodatek.
W trzeciej sytuacji pracodawca działa zgodnie z prawem, zaś praca podjęta i wykonywana zgodnie z rozkładem w niezakończonej dobie nie będzie stanowić pracy w godzinach nadliczbowych, o ile pracownik miał przewidziany prawidłowy odpoczynek minimalny.
Zmienne (ruchome) rozkłady czasu pracy
Art. 1401 Kp daje możliwość wprowadzenia rozwiązań, które umożliwią:
- planowanie w rozkładach czasu pracy ponownego rozpoczynania pracy w niezakończonej dobie lub
- ustalenia pewnego przedziału czasu, w którym pracownicy mogą rozpocząć pracę.
W obu przypadkach ponowne rozpoczynanie pracy w niezakończonej dobie pracowniczej nie będzie pracą nadliczbową.
Zmienne (ruchome) rozkłady czasu pracy ustala się:
- w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi (zoz); jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zoz, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z zoz reprezentatywnymi w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2 ustawy o związkach zawodowych, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, albo
- w porozumieniu zawieranym z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy – jeżeli u pracodawcy nie działają zoz, albo
- na indywidualny (pisemny) wniosek pracownika – nie jest to oczywiście rozwiązanie systemowe, niemniej w taki sposób można ustalać zmienne (ruchome) rozkłady dla poszczególnych pracowników.
Bez zawartego porozumienia i zaakceptowanego wniosku pracownika nie ma możliwości stosowania rozwiązań z art. 1401 Kp. Pracodawca nie może sam, jednostronnie wprowadzić takiego rozwiązania.
Zaloguj się
Aby czytać dalej, jeśli masz wykupiony abonament
Kup dostęp do tego artykułu
Cena dostępu do pojedynczego artykułu tylko 12,30
Kup abonament
| Abonamenty on-line | Prenumeratorzy | Członkowie SKwP | ||||||||
|
Bezpłatny dostęp do tego artykułu i ponad 3500 innych, dla prenumeratorów miesięcznika „Rachunkowość". Pomoc w uzyskaniu dostępu:
|
15% rabat na wszystkie zakupy. Zapytaj o kod w swoim Oddziale. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce jest organizacją, do której należy ponad 26 000 księgowych, a członkostwo wiąże się z licznymi korzyściami. |
„Rachunkowość” - od 75 lat źródło rzetelnej wiedzy!
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
