Czym różni się powiernictwo od innych umów

Tak orzekł NSA w wyroku z 7.04.2022 r. (III FSK 439/21). Argumentował, że choć umowa powiernictwa jest umową nienazwaną, co oznacza, że przepisy prawa nie przewidują essentialia negotii, bez których umowa ta nie dojdzie do skutku, to jednak istnieją pewne elementy tej umowy, bez której danej czynności prawnej nie można za nią uznać.

Pierwszym jest przeniesienie jakiegoś prawa z powierzającego na powiernika, co prowadzi do tego, że powiernik może korzystać z niego w pełnym zakresie względem osób trzecich. Drugi to zobowiązanie powiernika względem powierzającego, że będzie korzystać z tego prawa w ograniczonym zakresie, ustalonym treścią umowy powierniczej, a przede wszystkim, że w razie zaistnienia określonej sytuacji przeniesie to prawo z powrotem na powiernika.

Istotnym elementem powiernictwa jest zatem zobowiązanie powiernika do zwrotnego przeniesienia własności rzeczy (praw) przewłaszczonych na powierzającego. Przykładowo, jeśli umowa powiernictwa dotyczy nabycia nieruchomości, wówczas powiernik nabywa nieruchomość we własnym imieniu (na swoje nazwisko) i zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości na rzecz powierzającego w określonym czasie.

NSA orzekał w sprawie umowy, mocą której córka skarżącej zobowiązała się do pozyskania środków pieniężnych na zakup przez skarżącą nieruchomości, poprzez zaciągnięcie kredytu na własną rzecz. Uznał, że nie zawiera ona zapisów cechujących umowę powiernictwa.

Jak czytamy w ww. orzeczeniu, z zobowiązania tego córka wywiązała się i zaciągnęła kredyt, a środki finansowe zostały przelane nie na rzecz skarżącej, lecz na konto sprzedającego nieruchomość. Umowa zakupu nieruchomości została zawarta pomiędzy sprzedającym ją a skarżącą, reprezentowaną przez córkę (…). Córka (…) nie nabyła nieruchomości na własne nazwisko, tym samym nie uzyskała przysporzenia. Inaczej mówiąc, skarżąca nie przeniosła na córkę jakiegokolwiek prawa, przez co córka nie była zobowiązana do przeniesienia z powrotem jakiegoś prawa na rzecz skarżącej. Brak w umowie istotnych elementów charakterystycznych (istotnych) dla umowy powiernictwa wyklucza zakwalifikowanie jej jako umowa tego rodzaju. (…) Sąd I instancji nie przedstawił żadnego wywodu prawnego, z którego można by się dowiedzieć, jaki tok rozumowania doprowadził go do przyjęcia (…) tezy, że umowa z (…) jest umową pożyczki. (…) Umowa (…) odpowiada bardziej umowie zlecenia niż umowie pożyczki, a konkretnie stanowi zastępstwo pośrednie.

Kwestia ustalenia, o jaką czynność prawną chodzi, była istotna dla powstania obowiązku zapłaty PCC. W opisanym przypadku organy podatkowe uznały, że strony zawarły umowę pożyczki objętą PCC. Umowa powiernictwa zaś temu podatkowi nie podlega (podobnie jak zlecenie).