Abolicja długu wobec ZUS a prawo do świadczenia wypadkowego

Tak wynika z wyroku SN z 17.01.2019 (III UK 204/17).

Indywidualny przedsiębiorca (pan X) z tytułu nieopłaconych składek był zadłużony wobec ZUS na ok. 26 tys. zł. Wystąpił do ZUS o umorzenie nieopłaconych składek na podstawie tzw. ustawy abolicyjnej (z 9.11.2012, DzU poz. 1551).

ZUS i X zawarli 29.01.2016 umowę o rozłożeniu na raty należności składkowych (ok. 10 tys. zł). Następnie decyzją – tzw. warunkową – z 8.03.2016 ZUS określił, że warunkiem umorzenia należności z tytułu pozostałej kwoty składek jest spłata należności niepodlegających umorzeniu, w tym z tytułu składek bieżących. Termin ich opłacenia upływał 25.04.2017.

X uległ 21.04.2016 wypadkowi podczas prowadzenia działalności gospodarczej i do 10.10.2016 był niezdolny do pracy. ZUS odmówił mu wypłaty zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego za okres od 1.07.2016 do 10.10.2016 z uwagi na to, że zadłużenie z tytułu składek społecznych na dzień wypadku (21.04.2016) przekraczało 6,60 zł i że zaległość ta nie została uregulowana. X wystąpił na drogę sądową.

W myśl art. 6 ust. 2 i 3 ustawy wypadkowej osobom prowadzącym pozarolniczą działalność nie przysługuje zasiłek chorobowy w razie wystąpienia w dniu wypadku zadłużenia z tytułu składek społecznych na kwotę przekraczającą 6,60 zł do czasu spłaty całości zadłużenia. Prawo do zasiłku chorobowego przedawnia się, jeżeli ww. zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu 6 mies. od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej.

SN wskazał, że w świetle powyższych przepisów oczywiste jest, że nie stanowi stanu zadłużenia (na dzień wypadku) zobowiązanie składkowe, które wygasło na skutek umorzenia na mocy ustawy abolicyjnej albo przez zapłatę w ramach układu ratalnego jeszcze przed dniem wypadku.

W myśl art. 59 § 1 pkt 1 Op, stosowanego do należności składkowych na podstawie art. 31 usus, zobowiązanie z tytułu składek społecznych wygasa w całości lub w części wskutek: zapłaty, potrącenia, zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu składek, umorzenia zaległości, przedawnienia. Jednak na skutek wydania przez ZUS decyzji warunkowej (art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej) nie dochodzi do umorzenia należności. Ulegają one umorzeniu dopiero na podstawie decyzji o umorzeniu (art. 1 ust. 13 pkt 1 ustawy abolicyjnej).

Zatem dopóki nie zostanie wydana ta decyzja, zaległości składkowe określone w decyzji warunkowej nie wygasają. Także zawarcie układu ratalnego (w ramach postępowania abolicyjnego i w każdym innym przypadku) nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania objętego tym układem.

Art. 6 ust. 2 i 3 ustawy wypadkowej wpisują się w obwiązującą w prawie ubezpieczeń społecznych zasadę, w myśl której odmawia się ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczonym będącym jednocześnie płatnikami składek odpowiedzialnymi za wywiązywanie się z obowiązku opłacania składek na swoje ubezpieczenie  – w przypadku ich nieopłacenia – i przywraca tę ochronę po spłacie zadłużenia składkowego.

Odpowiada to zasadom wzajemności składki i prawa do świadczenia oraz solidaryzmu społecznego. Nie można zaakceptować wygaśnięcia prawa do świadczenia mimo opłacenia zaległości składkowych.

Nie można więc – zdaniem SN – zatrzymać się wyłącznie na wykładni językowej art. 6 ust. 3 ustawy wypadkowej. „Uregulowanie zadłużenia” to nie tylko jego spłata (wygaśnięcie zobowiązania), ale także czynność przewidziana w prawie ubezpieczeń społecznych, zmierzająca bezpośrednio do spłaty zadłużenia.

Uregulowaniem zadłużenia będzie zatem również ustalenie w układzie ratalnym harmonogramu spłat zaległości składkowych (art. 29 ust. 1 usus). Oznacza to, że roszczenie o wypłatę świadczenia nie wygasa (z powodu przedawnienia), gdy dłużnik w dniu wypadku jest związany układem ratalnym albo gdy zawrze taki układ w terminie 6 mies. od dnia wypadku.

Podobnie należy traktować wszczęcie postępowania abolicyjnego zmierzającego do wygaśnięcia zobowiązania z tytułu składek podlegających umorzeniu i zapłaty zobowiązania z tytułu składek niepodlegających umorzeniu. Wobec tego przesłankę „stanu zadłużenia w dniu wypadku” z art. 6 ust. 2 ustawy wypadkowej, pozbawiającą prawa do świadczenia, należy oceniać ex post – z perspektywy wywiązania się dłużnika z decyzji warunkowej lub postanowień układu ratalnego, co stanowi ostatnią okoliczność niezbędną do ustalenia prawa do tych świadczeń (art. 6 ust. 4 ustawy wypadkowej).

Oznacza to prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego po wydaniu pozytywnej decyzji o umorzeniu zobowiązań lub po wywiązaniu się z układu ratalnego, choćby minęło więcej niż 6 mies. od dnia wypadku.