Samorząd biegłych rewidentów - szanse i wyzwania

Redakcja: Jak Pani widzi sytuację biegłych rewidentów, którzy – w warunkach, gdy „nie ma mądrych” – mają się z dużą pewnością wypowiedzieć nt. zasadności przyjętego przez badaną jednostkę założenia kontynuacji działalności? Czy obawa biegłych przed ryzykiem optymizmu, usprawiedliwiona zawodowym sceptycyzmem, nie stanowi dla jednostek zagrożenia?

Barbara Misterska-Dragan: Biegli rewidenci mają jasne drogowskazy co do sposobu postępowania podczas badania. Kierują się nie tylko zawodowym sceptycyzmem, ale również swoją wiedzą, doświadczeniem i profesjonalnym osądem. Profesjonalne postępowanie wymaga stosowania m.in. standardów zawodowych, w tym KSB 570 (Z) Kontynuacja działalności. Jest to szczególny standard, który jasno opisuje, jak przeprowadzić ocenę przyjętego przez badaną jednostkę założenia kontynuacji działalności i jak reagować w przypadku stwierdzenia istotnej niepewności w tym zakresie.

Biegli rewidenci mają świadomość odpowiedzialności, wiedzą, że interesariusze, użytkownicy sprawozdań finansowych oczekują od nich potwierdzenia – bądź nie – zasadności przyjętego założenia kontynuacji działalności. Przypominam jednak, że my, biegli rewidenci, nie wróżymy, co będzie, nie dajemy zapewnienia co do przyszłej rentowności, efektywności lub skuteczności prowadzenia spraw jednostki przez osoby kierujące nią obecnie czy w przyszłości.

To kierownik jednostki, który ma o niej największą wiedzę, powinien zgromadzić dowody potwierdzające przyjęte założenia. Jeśli wie o istotnych zdarzeniach, które mogą stanowić poważne zagrożenie dla kontynuacji działalności, powinien je odpowiednio ujawnić w sprawozdaniu finansowym. Zawodowy sceptycyzm biegłego ma swoje granice. Są firmy, które znalazły się w trudnej sytuacji, ale znają zagrożenia, piszą o nich w sprawozdaniach otwarcie. Mają plan postępowania, czasami wręcz przetrwania, i wiedzą, jak będą na zagrożenia reagować. Negocjują kredyty, sprzedają zbędne nieruchomości, ograniczają koszty, negocjują z dostawcami czy klientami, są gotowe na przerwy w łańcuchach dostaw – i dzięki temu mają realistyczny plan działania, przynajmniej w perspektywie nie krótszej niż 12 mies. od dnia bilansowego.

Biegły rewident ocenia informacje, dokumenty przedstawione przez kierownictwo jednostki dla potwierdzenia zasadności założenia kontynuacji działalności. Ocenia odpowiedniość ujawnień, ich kompletność i zrozumiałość, a także czy użytkownik badanego sprawozdania finansowego uzyska informacje pozwalające na ocenę zdolności jednostki do kontynuacji działalności, które pozwolą mu uznać, że to sprawozdanie jest zrozumiałe i przedstawia rzetelny obraz.

Wnioski biegłego rewidenta mogą być różne i wynikają z zebranych dowodów badania. Gdy zgadza się on z założeniem kontynuacji działalności, jednak istnienie znaczącej niepewności nie zostało odpowiednio ujawnione w sprawozdaniu finansowym, może wydać opinię z zastrzeżeniem, negatywną lub odmówić wydania opinii.

Rozumiemy presję otoczenia. Rozumiemy, że zwłaszcza teraz opinie biegłych mogą być skrupulatnie analizowane, ale trzeba pamiętać i wyjaśniać wszystkim interesariuszom rynku, gdzie leży granica naszej odpowiedzialności, a także podkreślać fakt, że kierujemy się standardami badania i przepisami prawa, wiedzą, doświadczeniem i rozsądkiem.

Przynależność do Polskiej Izby Biegłych Rewidentów jest obowiązkowa, a wykonywanie usług atestacyjnych standaryzowane i w różny sposób przez nią wspomagane. Czy Izba wspomaga swoich członków także przy wykonywaniu czynności o charakterze nieatestacyjnym?

Wsłuchujemy się w głos środowiska. Reagujemy na wszystkie zgłaszane zagadnienia. Usługi pokrewne, jak np. kompilacja czy uzgodnione procedury, były przedmiotem dyskusji z regulatorem po wejściu w życie zmian w uobr. Wyjaśnialiśmy, kierując pytania do Ministerstwa Finansów, ich istotę i rozumienie. Dotyczyło to kwestii sporządzania sprawozdań finansowych przez biura rachunkowe czy usług due diligence. Odpowiedzi Ministerstwa niezwłocznie przekazaliśmy środowisku. Zgłoszone przez biegłych rewidentów kwestie, takie jak zamkniecie ksiąg rachunkowych, długość roku obrotowego, kontynuacja działalności czy też nadanie spółkom komandytowym statusu podatnika CIT, spotkały się z szybką reakcją z naszej strony; uzyskaliśmy interpretacje resortu finansów. Oferujemy biegłym szkolenia poświęcone nie tylko usługom atestacyjnym, ale również innym tematom, jak kwestie podatkowe, z zakresu wyceny czy tzw. szkolenia miękkie.

Dbając o bezpieczeństwo działalności prowadzonej przez naszych członków, udzieliliśmy praktycznego wsparcia biegłym rewidentom, m.in. w postaci materiałów pomocnych przy realizacji obowiązków wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML), przepisów RODO czy dostosowania systemu wewnętrznej kontroli jakości w firmie audytorskiej do wymogów wynikających ze zmiany uobr.

Z naszych obserwacji wynika, że obecnie dla znakomitej części biegłych rewidentów najważniejsze jest wykonywanie badań sprawozdań finansowych i dlatego koncentrujemy się na wsparciu w tej dziedzinie. Dostarczamy aktualnej wiedzy, przygotowujemy wytyczne, występujemy w imieniu biegłych do właściwych władz o miarodajne interpretacje.

Czy biegli rewidenci z mniejszych, kilkuosobowych firm audytorskich są konkurencyjni wobec tych pracujących w dużych firmach – stosujących nowoczesne technologie, mających możliwości korzystania z zaplecza intelektualnego (z zakresu informatyki, podatków, rachunkowości)?

Myślę, że trudno obecnie rozważać tak pojmowaną konkurencyjność. Moim zdaniem zarówno małe, jak i duże firmy audytorskie znajdują na rynku swoje miejsce. Wynika to z różnorodności klientów, ich potrzeb i oczekiwań. Firmy małe i mikro oczekują bezpośredniego kontaktu z biegłym rewidentem nawet w razie pracy zdalnej. Istnieje silna potrzeba interakcji. Jeśli chodzi o zawodowe standardy, to wszyscy biegli stosują takie same krajowe standardy wykonywania zawodu. Wsparcie w postaci zaplecza, jakim często dysponują firmy sieciowe, ma niewątpliwie znaczenie, ale nie powinien to być czynnik decydujący o wyborze biegłego czy o ocenie jego pracy.

Mniejsze firmy tworzą zaplecze intelektualne poprzez różnorodne sojusze, sieci współpracy opartej na kompetencjach. Oprogramowania pomocne przy badaniu są dostępne na rynku i coraz więcej biegłych rewidentów z nich korzysta. Podkreślenia wymaga też wkład samorządu w tym obszarze. Chcemy dać równe szanse wszystkim, dlatego przygotowujemy wytyczne, wskazówki i alerty, które mają być wsparciem dla biegłych, a zwłaszcza pracujących w mniejszych firmach. Na miarę naszych możliwości stworzyliśmy swoisty help desk i będziemy tę pomoc kontynuować. Zgłaszane problemy nie pozostają bez rozwiązania.

Pula informacji, jakie w 2020 r. przygotowaliśmy w związku z pandemią i jej skutkami, jest olbrzymia – i wiemy, że bardzo doceniana. Ilustracją są chociażby wytyczne, które przygotowaliśmy w marcu 2020 r., dotyczące badania sprawozdań finansowych w czasie pandemii. Rolą samorządu jest i będzie wspieranie biegłych rewidentów. Obecnie pracujemy wspólnie z bankami nad standaryzacją potwierdzeń bankowych. Skorzystają na tym wszyscy.

W związku z nowym obowiązkiem sporządzania przez emitentów swoich jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych zgodnie z jednolitym elektronicznym formatem raportowania (ESEF), w tym oznakowania skonsolidowanego sprawozdania finansowego zgodnie z wymogami określonymi w rozporządzeniu Komisji (UE) 2019/815, przygotowujemy wytyczne/standard dla biegłych rewidentów badających takie sprawozdania. Chcemy również przeprowadzić rozmowy z firmami, które przygotowują odpowiednie oprogramowanie do badania. Znacznie łatwiej robić to z poziomu samorządu, który reprezentuje biegłych rewidentów z wszystkich firm audytorskich, niż gdyby miały to uzgadniać indywidualnie mniejsze firmy.

Pojawia się pytanie, czy nie jest to moment przejściowy dla przyszłości branży. Uważam, że tak. Kształt rynku usług biegłych rewidentów się zmienia. Niektórzy z naszych członków zrezygnowali z prowadzenia działalności. Na pewno biegli muszą rozważyć, czy samodzielnie poradzą sobie z wyzwaniami, bo przecież wpisanie się w rozwój, postępującą informatyzację wiąże się z dużymi kosztami.

Jak sprawdza się w praktyce system kontroli jakości, zwłaszcza w małych firmach audytorskich?

Opracowanie i stosowanie wewnętrznego systemu kontroli jakości jest obowiązkiem każdej firmy audytorskiej. Wiem, że dla wielu z nich, zwłaszcza tych mniejszych, stanowi to znaczne obciążenie. Nie mogę się jednak miarodajnie wypowiedzieć, jak system kontroli jakości sprawdza się w praktyce małych firm, ponieważ nadzór nad firmami audytorskimi jest w gestii PANA i nie mamy informacji na ten temat.

Czy zwolnienie PIBR z funkcji nadzoru nie zubożyło wiedzy Izby o bieżących problemach i bolączkach firm audytorskich i biegłych rewidentów?

Nie. Pomogła nam formuła zdalnych spotkań. W ten sposób możemy się spotykać z biegłymi znacznie „szerzej” (z całej Polski) i częściej niż w tradycyjnej formule. Informujemy o zmianach, planach Izby, wsłuchujemy się w problemy, bolączki biegłych rewidentów. Samorząd jest aktywny, cenne są sygnały z regionów, reagujemy tak szybko, jak to jest możliwe.

Przykładami naszej szybkiej reakcji mogą być np. webinarium nt. inwentaryzacji w czasie COVID-19, przygotowanie wskazówek dotyczących potwierdzeń zewnętrznych w razie badania zdalnego czy już wspomniana inicjatywa ujednolicenia postaci potwierdzeń bankowych. Nasze zadania informacyjne i edukacyjne traktujemy bardzo poważnie i odpowiedzialnie. Reagujemy również na głosy nadzoru. Przykładami mogą być szkolenia nt. bezpieczeństwa informatycznego w firmie audytorskiej w razie pracy zdalnej czy obecnie trwające prace dotyczące wynagrodzeń w firmie audytorskiej.

Na bieżąco kontaktujemy się z PANA. Teraz oczekujemy na oficjalne wyniki jej kontroli. Chcemy je przełożyć na program szkoleń dla biegłych rewidentów, który będzie uwzględniał obserwacje kontrolerów. Liczymy na współpracę PANA z samorządem, przyczyniającą się do podnoszenia jakości badania sprawozdań finansowych.

Jakie są plany PIBR w zakresie wspomagania biegłych rewidentów? Czy przewidziana jest pomoc dla biegłych prowadzących biura rachunkowe?

Nasze podstawowe sposoby pomagania wszystkim biegłym rewidentom, o których zresztą już wspominałam, są niezmienne: chcemy na bieżąco dostarczać wytycznych, wskazówek dotyczących stosowania standardów wykonywania zawodu, standardów etycznych i działania systemu kontroli jakości. Chcemy wspólnie ze środowiskiem biegłych wypracowywać dobre praktyki świadczenia usług atestacyjnych.

Na 2021 r. mamy ambitne plany. Wkrótce ukaże się ALERT 2020, który będzie zawierał coroczne podsumowanie obowiązujących przy badaniu sprawozdania finansowego przepisów prawa i standardów, w tym informacje o najważniejszych zmianach, jakie nastąpiły w ciągu roku. Duże wyzwanie to przygotowanie biegłych rewidentów do praktycznego stosowania zmienionego KSB 540 Badanie szacunków księgowych i powiązanych z nim ujawnień. Na ten temat odbędą się obowiązkowe szkolenia i webinaria.

Kolejną zmianą, stanowiącą rewolucję w podejściu do zapewnienia jakości usług przez firmy audytorskie, będzie zmiana standardów kontroli jakości. Standardy IFAC zostaną przetłumaczone w bieżącym roku, a następnie rozpoczniemy akcję informowania o zmianach, jakie przynoszą. Firmy audytorskie będą musiały je wdrożyć, a to wymaga zrozumienia i czasu. Będziemy również kontynuować tworzenie Banku Dylematów Etycznych. Wiele innych prac rozpoczętych w 2020 r. będzie w bieżącym roku miało swój ciąg dalszy; nie sposób o wszystkich opowiedzieć.

Biegli rewidenci prowadzący usługowo księgi rachunkowe są członkami samorządu, nie zapominamy o nich. Reagujemy na ich pytania, problemy czy potrzeby interpretacji przepisów.

Spośród wielu spraw, którymi zajmowaliśmy się jako samorząd, warto wymienić m.in. zgłoszenie wniosku o wydłużenie terminu sporządzenia sprawozdań finansowych w okresie trwania epidemii COVID-19, uzyskanie stanowiska Ministerstwa Finansów nt. sporządzania sprawozdania finansowego, zamknięcia ksiąg rachunkowych i roku obrotowego oraz kontynuacji działalności w świetle zapisów uor.

Pomoc biegłym rewidentom prowadzącym księgi rachunkowe realizujemy na bieżąco, a każda zgłoszona potrzeba wsparcia jest analizowana i żadna nie pozostaje bez odpowiedzi.

Dziękujemy za rozmowę