Lektury księgowego - czerwiec 2019

Po wielu latach, jakie minęły od wydania skromnej liczby opracowań opisujących historię polskiej rachunkowości, na naszym rynku wydawniczym ukazała się monografia wszechstronnie opisująca stan polskiej rachunkowości w latach 1918–1939. Autorzy swoją książką wpisali się w obchody 100. rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę oraz 70-lecia Katedry Rachunkowości Uniwersytetu Łódzkiego.

Monografia jest adresowana zarówno do badaczy dziejów rachunkowości, jak i do współczesnego pokolenia adeptów tej dyscypliny nauki – uczniów i studentów szkół ekonomicznych oraz pasjonatów rachunkowości.

Na opracowanie składają się następujące rozdziały:

• historyczne i społeczno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rachunkowości w Polsce w latach 1918–1939,
• ustawodawstwo dotyczące rachunkowości i podatków w 20-leciu międzywojennym,
• rachunkowość finansowa w Polsce w okresie międzywojennym,
• rachunek kosztów w Polsce w 20-leciu międzywojennym – zarys teorii i praktyki.

Rozdziały 1 i 2 zawierają opis tła społeczno-gospodarczo-politycznego oraz prawnego rachunkowości polskich przedsiębiorstw w tzw. międzywojniu. Jest to wiedza niezbędna do zrozumienia złożoności warunków, w jakich funkcjonowało odrodzone państwo polskie, w którym trzy systemy prawne – będące spuścizną prawodawstwa trzech zaborców, a także związane z tym różnice językowe, odrębność systemów edukacyjnych itp. – musiały być scalone.

Charakterystyka okresu odbudowy państwa w różnych jej fazach – po zakończeniu I wojny światowej, tj. inflacji, ożywienia gospodarczego, a następnie światowego kryzysu, zakończonego procesem sanacji – pozwala zrozumieć ówczesne problemy ewidencji gospodarczej, a także wdrażanego procesu edukacji zawodowej.

W rozdziale 2 przejrzyście zaprezentowano stan prawny określający wymogi w zakresie ewidencji rachunkowej i podatkowej. Postępująca, w odbudowywanej Polsce, harmonizacja, a następnie ujednolicanie prawa gospodarczego zostały opisane wnikliwie, przystępnym językiem. Dzięki temu zrozumienie (wiążących w okresie niezależnego bytu II RP) zasad rachunkowości i praktyk prowadzenia ksiąg staje się o wiele łatwiejsze.

Rozdział 3 został poświęcony przede wszystkim formom i technice księgowości. Zaprezentowane opinie i poglądy ówczesnych specjalistów z zakresu rachunkowości dotyczą metod stosowanych w rachunkowości oraz sposobów oceny wyników działalności jednostek gospodarczych na podstawie informacji pochodzących z ówczesnej sprawozdawczości finansowej (głównie bilansu oraz rachunku strat i zysków). Autorzy, wypełniając lukę w historiografii rachunkowości, wskazują, że już wówczas rachunkowość pełniła nie tylko funkcje kontrolne i sprawozdawcze, ale zgromadzona w ramach ewidencji informacja gospodarcza służyła ocenie i była wykorzystywana do szeroko pojętego zarządzania.

Rozdział 4 monografii to efekt tytanicznej pracy autorów. Wykorzystano w nim wyniki przeprowadzonej w bibliotekach kwerendy znajdujących się w nich artykułów i opracowań poświęconych rachunkowi kosztów. Przywołana w tej części książki bogata polska literatura z lat 1918–1939 zadaje kłam twierdzeniu, że rachunkowość w II RP nie nadążała za szybciej rozwijającą się „księgowością przemysłową” w innych państwach Europy.

Przywołane w tym rozdziale przykłady wdrożenia do przedsiębiorstw nowoczesnych metod rachunku, w tym kalkulacji, kosztów oraz budżetowania, we współpracy z praktykami gospodarczymi oraz naukowcami z zakresu rachunkowości i organizacji pracy, potwierdzają, że polska nauka i praktyka rachunkowości uwzględniały panujące wówczas trendy w dziedzinie techniki i ewidencji.

Wielką zaletą opracowania jest również to, że wątki ściśle związane z rozwojem technik oraz zasad szeroko rozumianej ewidencji i sprawozdawczości połączono, na podstawie ówczesnej literatury, z realizowanymi wówczas procesami edukacji i doskonalenia zawodowego młodzieży i pracujących.

Książkę polecam nie tylko fanom historii. Warto ją przeczytać.