Prawo do obrony członka zarządu odpowiadającego za podatkowe długi spółki

Z wyroku z 27.02.2025 r. (C-277/24) wynika, że choć członek zarządu spółki, który może zostać uznany za solidarnie odpowiedzialnego za jej zobowiązanie podatkowe, nie jest stroną w postępowaniu podatkowym prowadzonym wobec tej spółki, to w toku ew. prowadzonego wobec niego postępowania w sprawie odpowiedzialności solidarnej, może skutecznie podważyć ustalenia faktyczne i kwalifikacje prawne dokonane przez organ podatkowy w ramach postępowania wobec spółki oraz mieć dostęp do jego akt, z zachowaniem zasad tajemnicy przedsiębiorstwa lub innych poufnych informacji.

TSUE argumentował, że poszanowanie prawa do obrony wymaga, aby adresaci decyzji, która w sposób odczuwalny oddziałuje na ich interesy, powinni być w stanie skutecznie przedstawić swoje stanowisko odnośnie do dowodów, na których organ zamierza się oprzeć, (…) nawet wówczas, gdy właściwe przepisy prawa Unii nie przewidują wyraźnie takiej formalności (wyrok z 16.10.2019 r., C-189/18). Z kolei prawo do obrony obejmuje prawo do bycia wysłuchanym i prawo dostępu do akt. Zasada poszanowania prawa do obrony może podlegać ograniczeniom, gdy ochrony wymaga zachowanie poufności lub tajemnicy zawodowej.

TSUE wskazał też na konieczność uwzględnienia pewności prawa, jednak ostateczny charakter decyzji administracyjnej nie może uzasadniać naruszenia samej istoty prawa do obrony. Nie zwalnia to zatem organu podatkowego z obowiązku zapoznania podatnika także z dowodami pochodzącymi z postępowań, na podstawie których organ ten zamierza podjąć wobec niego decyzję, gdyż pozbawiłoby to podatnika prawa do skutecznego zakwestionowania tych ustaleń faktycznych i kwalifikacji prawnych.

Z takiej argumentacji jasno wynika, że jeżeli członek zarządu spółki sprawował tę funkcję w trakcie trwania postępowania podatkowego, to miał zapewniony dostęp do dowodów zebranych w tym postępowaniu i mógł, jako reprezentant spółki, brać udział w przeprowadzaniu dowodów oraz wypowiadać się na ten temat. Taki członek zarządu nie może więc skutecznie zarzucać naruszenia jego prawa do obrony. Nie był on – co prawda – stroną postępowania, jednak mógł brać w nim czynny udział jako reprezentant spółki.

W przypadku gdy wobec członka zarządu spółki spełnione są przesłanki zapewnienia mu prawa do obrony, o których mowa w wyroku TSUE, skuteczna ochrona może się okazać problematyczna, z uwagi na zasadę trwałości decyzji ostatecznych.

Możliwe są dwa przypadki. Pierwszy, gdy ten sam organ podatkowy jest właściwy w obu postępowaniach – wymiarowym wobec spółki oraz w sprawie solidarnej odpowiedzialności jej członka zarządu. Zgodnie z art. 212 Op organ podatkowy, który wydał decyzję, jest nią związany od chwili jej doręczenia, a związanie to dotyczy nie tylko rozstrzygnięcia (wymiaru podatku), lecz także uzasadnienia faktycznego i prawnego.

To oznacza, że jeśli członek zarządu nie przedstawi nowych dowodów w sprawie, organ podatkowy będzie miał do dyspozycji tylko materiał dowodowy zebrany w postępowaniu wymiarowym wobec spółki. W praktyce, bez względu na to, jakich nowych argumentów użyje członek zarządu, nie ma co oczekiwać, że organ oceni je inaczej w postępowaniu dotyczącym jego odpowiedzialności. Jeżeli członek zarządu chce skutecznie skorzystać z wyroku TSUE, musi w takim przypadku wskazać na nowe dowody w sprawie. Tylko wówczas organ podatkowy może zmienić swoją dotychczasową ocenę stanu faktycznego i prawnego.

Co więcej, jeśli okaże się, że nowe dowody istniały w chwili wydania decyzji wymiarowej i nie były znane organowi podatkowemu, mogą stanowić przyczynę wznowienia postępowania wymiarowego.

Drugi przypadek dotyczy prowadzenia postępowania w sprawie odpowiedzialności członka zarządu przez inny organ podatkowy. Ten organ nie będzie związany decyzją wymiarową, a więc teoretycznie możliwe jest nie tylko rozpatrzenie przezeń nowych dowodów, lecz także przyjęcie innej oceny już zebranego materiału dowodowego. W praktyce jednak to ostatnie jest mało prawdopodobne.