Lektury księgowego - kwiecień 2019

Na polskim rynku wydawniczym pojawiła się anglojęzyczna pozycja pt. Global Financial Reporting. The Past, Present and Likely Future[1], autorstwa D. Alexandra, S.A. Zeffa i R. Ignatowskiego. Książka jest poświęcona działaniom służącym rozwojowi sprawozdawczości finansowej, podejmowanym w skali ponadnarodowej i krajowej. Sprawozdawczość tę można określić mianem globalnej, gdyż u jej podstaw leżą uzgodnione w skali światowej (globalnej) standardy, którymi stają się MSSF, przeznaczone dla jednostek działających na globalizujących się rynkach krajowych.

Doceniając znaczenie pozycji oraz wagę prezentowanych w niej rozważań, publikujemy jej recenzję autorstwa prof. zw. dr hab. Aldony Kameli-Sowińskiej oraz zachęcamy do zapoznania się z książką.

Autorzy rozpatrują problematykę globalnej sprawozdawczości finansowej z kilku perspektyw: teoretyczno-koncepcyjnej, regulacyjnej i praktycznej, a także świata, Europy i Polski oraz przeszłości, teraźniejszości i prawdopodobnej przyszłości.

Kluczowe tematy omawiane w książce to:

• sprawozdawczość finansowa – opis rzeczywistości, jej postrzegania, rozumienia, przedstawiania – zakładany obiektywizm wyrażany subiektywnym osądem,
• cele sprawozdawczości a interesariusze i możliwości zaspokajania ich potrzeb informacyjnych za pomocą opisu liczbowego, często względnego,
• globalna sprawozdawczość finansowa a brexit,
• działania IASC[2], a później IASB zmierzające do uczynienia z MSR powszechnych w skali światowej standardów rachunkowości (GSR), służących tworzeniu globalnych sprawozdań (raportów) finansowych (GFR),
• ewolucja orientacji na MSSF w świecie, w tym stosowanie MSSF na rynkach amerykańskich,
• MSSF jako podstawa globalnej sprawozdawczości korporacyjnej,
• ewolucja stosowania MSR i MSSF w Polsce – uczestnicy, rynki kapitałowe, rozwiązania prawne, rozwiązania środowiskowe – wykorzystanie dorobku MSSF w KSR,
• praktyka stosowania MSSF przez polskie spółki giełdowe – ocena,
• wpływ Polski na rozwój globalnych standardów sprawozdawczości finansowej.

Redakcja

Każdą pozycję naukową, popularnonaukową czy beletrystyczną oceniamy przez pryzmat podjętego w niej tematu, zawartości intelektualnej, opracowania redakcyjnego. Z bardzo dobrym zestawem tych trzech cech mamy do czynienia w przypadku monografii pt. Global Financial Reporting. The Past, Present and Likely Future.

Jej przedmiotem są 3 eseje naukowe, w których autorzy postawili pytania o przeszłość i zawarli próbę odpowiedzi na pytanie o przyszłość rachunkowości, a w szczególności sprawozdawczości finansowej. Bo do przyszłości trzeba się przygotować.

Stąd temat podjęty w opracowaniu uważam za bardzo ważny – zarówno dla nauki, jak i praktyki – oraz wart popularyzacji, w tym na łamach „Rachunkowości”.

Dobrze znam kłopoty i „poetykę” wydawania monografii, zeszytów naukowych, materiałów konferencyjnych i podobnych dzieł zbiorowych pod naukowym patronatem kilku osób.

Ponieważ autorzy recenzowanych esejów nie polemizują między sobą, niezwykle ważny jest wstęp do takiego opracowania, który uprzedzi potencjalne uwagi i zastrzeżenia co do niepolemicznego charakteru opracowania naukowego. Piszę o tym, ponieważ wstęp do omawianej książki jest „zgrabnie” napisany – oddaje charakter oraz cel publikacji i może rozwiać ew. wątpliwości czytelnika. Wielu autorów wyraża swe poglądy „bezwątpieniowo”, arbitralnie. Może to sugerować ostateczny kształt twierdzeń. A dorobek nauki na to nie wskazuje. Szczególnie wydawnictwo naukowe sugeruje raczej dysputę naukową, polemikę, a nie niewątpliwość osądów.

Autorzy trzech recenzowanych esejów uniknęli pułapki „bezwątpieniowego” myślenia, co warto docenić.

Global financial reporting
from European and UK perspective.
Theoretical, conceptual and regulatory approach[3]
David Alexander, prof. em. Uniwersytetu
w Birmingham, Wielka Brytania

Prof. Alexander w swym eseju rozpatruje zagadnienia, jakie rodzi globalne ujęcie sprawozdania finansowego widziane z perspektywy europejskiej, własnego doświadczenia jako badacza i swojej intuicji. Ocenia także możliwą przyszłość i rozwój postaci sprawozdania finansowego w ujęciu globalnym. Cały esej jest wyśmienity merytorycznie, naukowo i erudycyjnie. Sam autor pisze, że esej ma charakter filozoficzny, co przejawia się także w relatywnie częstym nawiązywaniu do książki Umberta Eco pt. Interpretacja i nadinterpretacja oraz stwierdzeniu, że istnieją ewidentne paralele między literaturą i regulacjami formalnymi.

Chciałabym zwrócić szczególną uwagę czytelnika na 2 aspekty rozważań. Pierwszy aspekt to rozważania dotyczące istoty rachunkowości i sprawozdania finansowego. W tej części autor powołuje się także na polskich autorów: Alicję Jarugę, Annę Szychtę, Radosława Ignatowskiego, Przemysława Kabalskiego. Powołań na warunki i przykłady z Polski jest kilka, szczególnie w ostatniej części eseju, co pozwala czytelnikowi lepiej zrozumieć idee prof. Alexandra, jego oceny i uwagi.

Drugim aspektem o wielkiej wadze jest interes publiczny. Najczęściej jego koncepcja jest rozwijana przez nauki zajmujące się prawem i administracją publiczną i uwzględnia przyjmowane tam rozumienie interesu publicznego. Interes publiczny pojawia się też jako przesłanka, powód, uzasadnienie prowadzenia rachunkowości, szczególnie gdy dotyczy rachunkowości społecznej odpowiedzialności, inaczej nazywanej rachunkowością przedsiębiorstw społecznie odpowiedzialnych.

W literaturze można się zetknąć z kilkoma poglądami, jak definiować interes publiczny. Mirosław Wyrzykowski[4] twierdzi, że interes publiczny wymaga nieustannej redefinicji, analizy i nowego wartościowania ze względu na to, że świat ulega nieustającym zmianom natury politycznej, organizacyjnej, struktur państwa, sądów. Ważne jest zatem, że prof. Alexander skierował swoje rozważania na te zagadnienia i określił je jako the social construction of the public interest (społeczna konstrukcja interesu publicznego). Problemem interesu publicznego w rachunkowości zajmują się także instytucje o zasięgu ponadnarodowym, takie jak IFAC[5], EFRAG[6], Parlament Europejski.

Autor najwięcej uwagi poświęcił jednak analizie i konsekwencji stosowania terminu global financial reporting. Prof. Zeff także używa tego terminu. Z kolei prof. Ignatowski pisze o International Financial Reporting Standards as global reporting standards. Proste tłumaczenie na język polski brzmiałoby „globalne sprawozdanie (raport) finansowe”, ale w tej recenzji stosuję określenie „sprawozdanie finansowe w ujęciu globalnym”.

Nie ma dobrego tłumaczenia na język polski, które byłoby nie tylko językowo poprawne, ale także oddawałoby istotę idei sprawozdania gospodarczego w globalnym świecie i dla globalnego interesariusza. Takie sprawozdanie można także nazwać – jak to czyni prof. Ignatowski – globalną sprawozdawczością finansową. Nie ma jeszcze wypracowanego zakresu pojęcia global standard, dopiero jesteśmy świadkami jego tworzenia. W dobie cyberprzestrzeni trudno także rozstrzygnąć, co jest, a co nie jest „globalne”.

Analiza problemów, jakie rodzi rozumienie rachunkowości i sprawozdań z niej wynikających, ich roli i rangi, oraz wizja przyszłości to wielka zaleta eseju prof. Alexandra.

Ocenę tego eseju można podsumować: przyszłość nie jest do odkrycia, przyszłość jest do zrobienia.

Global financial reporting
from global and American perspective[7]
Stephen A. Zeff, prof. Uniwersytetu Rice’a, USA

Celem kolejnego eseju jest przedstawienie historii rozwoju i prawdopodobnej przyszłości sprawozdawczości finansowej, rozpatrywanej z perspektywy globalnej – Global Financial Reporting (GFR). Autor od początku rozwiewa wątpliwości terminologiczne i zaznacza, że będzie używał terminu „porównywalność”, a nie „uniformizacja”.

Pierwsza część eseju jest poświęcona historii, ewolucji od IASC do IASB, która następowała w latach 1973–2001, oraz udziałowi i członkostwu w tych gremiach, a także roli Banku Światowego w upowszechnianiu MSSF. Tę część eseju prof. Zeff kończy opisem wysiłków, powodów i rezultatów działań wspólnych IASC, a potem także FASB, regulatorów światowych (IASB) i amerykańskich (FASB), których celem było zbliżenie treści standardów amerykańskich (tj. US GAAP) i MSSF.

Cenię sobie szczerość wypowiedzi prof. Zeffa, że proces ten nie zakończył się pełnym sukcesem, a jedynie częściowo pozytywnym rezultatem, i to w niewielu obszarach.

Autor wiele uwagi poświęca możliwości zastosowania MSSF w USA przez publiczne spółki krajowe podlegające kontroli SEC[8]. W 2007 r. SEC, choć bez entuzjazmu i niejednogłośnie, dopuściła stosowanie MSSF przez spółki zagraniczne notowane na giełdach amerykańskich. Stosowanie MSSF przez spółki amerykańskie notowane na NYSE jest również możliwe, ale brak chętnych. Powody tej niechęci prof. Zeff wyłożył w 7 punktach, wskazując m.in. na:

• niechęć spółek i firm audytorskich do zastąpienia szczegółowych – opartych na regułach US GAAP – MSSF bazującymi na ogólnych zasadach, często wymagającymi osądów przy interpretacji ich postanowień,
• wolę spółek i firm audytorskich korzystania ze stanowiących część US GAAP standardów i wskazówek o charakterze branżowym, podczas gdy IASB odrzuca możliwość wydania standardów branżowych,
• kosztowne stosowanie MSSF przez małe spółki publiczne o ograniczonym lub tylko krajowym zasięgu,
• fakt, że MSSF są zbyt ogólne, aby umożliwić ich stosowanie w wielu krajach o różnym prawodawstwie; natomiast US GAAP są dostosowane do potrzeb amerykańskich spółek i amerykańskiego rynku kapitałowego,
• fakt, że zezwolenie na stosowanie MSSF w USA spowodowałoby, że Kongres i SEC straciłyby bieżącą kontrolę i nadzór nad stanowieniem standardów rachunkowości, wiążących amerykańskie spółki publiczne.

Na zakończenie autor stwierdza, że MSSF i US GAAP współistnieją jako podstawa sporządzania sprawozdań finansowych przez spółki notowane na amerykańskich giełdach i przyczyniają się do zwiększenia ich porównywalności. Doceniając wysiłki FASB w promowaniu MSSF, profesor stwierdza …it is still much to be done (jest wciąż wiele do zrobienia). Takie słowa to dowód, że warto się zajmować rachunkowością w skali międzynarodowej i że jest to wciąż obszar naukowej penetracji.

International financial reporting standards
as global standards from Poland’s perspective[9]
Radek Ignatowski, prof. Uniwersytetu Łódzkiego

W trzecim eseju monografii autor przybliża stosowanie MSSF w Polsce, począwszy od analizy podstaw prawnych korzystania z MSSF przy sporządzaniu sprawozdań finansowych, wobec wydania rozporządzenia UE 1606/2002 w sprawie stosowania międzynarodowych standardów rachunkowości, oraz poddaje ocenie doświadczenia uzyskane przy stosowaniu MSSF w praktyce polskich spółek. Autor kończy esej opiniami dotyczącymi krajowej perspektywy i przyszłości globalnej sprawozdawczości finansowej oraz wpływu Polski na jej rozwój.

Dla czytelnika, szczególnie spoza Polski, esej prof. Ignatowskiego to skarbnica wiedzy o charakterze historycznym i uwarunkowaniach krajowych wprowadzania do polskich przepisów o rachunkowości kolejnych rozwiązań zapożyczonych z MSSF. To także podstawa oceny czynników i determinantów, które trzeba brać pod uwagę, planując przyszłość i możliwości wejścia w rzeczywisty świat gospodarczy omawianego rozwiązania globalnego, jakim byłby global financial report (globalny raport finansowy).

Esej prof. Ignatowskiego to zarazem przykład bardzo dobrego warsztatu naukowego, który w dzisiejszych publikacjach nieczęsto jest prezentowany.

Rekomenduję zapoznanie się z recenzowaną publikacją, ponieważ:

• na polskim rynku wydawniczym rzadko pojawiają się oryginalne opracowania zagranicznych autorów o renomie międzynarodowej, rozpoznawanych i cenionych na całym świecie, adresowane do polskiego czytelnika; należy przy tym docenić trud polskiego współautora (prof. Ignatowskiego), któremu udało się zachęcić do napisania monografii tak znamienite autorytety,
• omówione eseje rzetelnie przekazują stan wiedzy oraz aktualne informacje nt. zjawisk gospodarczych i księgowych, które kształtują międzynarodową sprawozdawczość finansową skierowaną do globalnych interesariuszy,
• eseje stawiają pytania z dziedziny nauki o rachunkowości i często podejmuje się w nich próbę odpowiedzi na nie, a to zmusza do myślenia,
• w czasach powszechnie uważanych za kryzysowe, co szczególnie dotyczy finansów, rachunkowość godnie reprezentuje nauki ekonomiczne, jest to bowiem nauka o identyfikacji, pomiarze i prezentacji wyników gospodarczych; dlatego popularyzacja wiedzy o rachunkowości – także wśród praktyków i ekonomistów – już dziś jest bardzo cenna, a będzie jeszcze cenniejsza,
• eseje są napisane świetnym językiem angielskim, a przy tym przystępnie, co dodatkowo pozwala na przyswojenie terminologii anglojęzycznej; przecież trening czyni mistrza.