Gdzie leży granica należytej staranności

Pojęcie należytej staranności

Szczególnie ożywiona dyskusja dotyczyła samego pojęcia „należytej staranności”. Wskazywano na brak jego prawnej definicji, zarówno w przepisach krajowych, jak i unijnych, regulujących VAT. Rozważano, czy jest możliwa zmiana prawa w tym obszarze. Zastanawiano się również, czy wobec istniejącej luki, dotyczące tego zagadnienia orzeczenia TSUE oraz sądów administracyjnych nabierają charakteru prawodawczego.

Doradcy podatkowi sygnalizowali potrzebę stworzenia definicji należytej staranności i ujęcia jej w ustawie o VAT. Przedstawiciele KAS zwracali natomiast uwagę na trudności związane z jej sformułowaniem, chociażby ze względu na różnorodność sytuacji w obrocie gospodarczym, różną wielkość podmiotów, a także różne branże, do których w równym stopniu należałoby stosować normę prawną. W opinii przedstawicieli administracji skarbowej lepszym rozwiązaniem wydaje się obecny stan, w którym istotną rolę w wyznaczaniu tych standardów odgrywają opracowana przez Ministerstwo Finansów „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców w transakcjach krajowych” oraz tezy wynikające z orzeczeń TSUE i sądów krajowych.

Na kim ciąży odpowiedzialność za weryfikację transakcji gospodarczych

Szukając odpowiedzi na stawiane pytania, zastanawiano się, jak z punktu widzenia systemu VAT powinien wyglądać docelowy model weryfikacji kontrahentów przez przedsiębiorców. Czy nowo tworzone narzędzia, zwłaszcza w związku z postępującą cyfryzacją, wpływają na zmianę istniejącego modelu? Czy powinien on zakładać, że to przede wszystkim aparat państwowy, z uwagi na swoją pozycję, odpowiada za weryfikację transakcji gospodarczych pod kątem uczestnictwa w oszustwie VAT?

W ocenie doradców podatkowych to właśnie państwo powinno w całości odpowiadać za ten proces. Ma ono wystraczające narzędzia, pozwalające na wyeliminowanie z obrotu gospodarczego podmiotów popełniających oszustwa podatkowe. Przedsiębiorcy nie powinni być obciążani zadaniami z tego obszaru.

Z takim stanowiskiem nie zgodzili się przedstawiciele KAS. Podkreślali, że nie jest możliwe stworzenie modelu, w którym tylko państwo, bez udziału przedsiębiorców, odpowiada za weryfikację rzetelności kontrahentów. Również przedsiębiorcy są zobligowani do takiej weryfikacji, oczywiście w ramach zakreślonych przez orzeczenia TSUE i sądów administracyjnych. Wszyscy uczestnicy dyskusji zgodzili się, że dzięki tworzonym i planowanym narzędziom rola państwa w tym obszarze będzie znacząco rosnąć.

Z kolei przedstawiciele środowiska naukowego oraz zawodowego podnosili, że przyjęty model powinien gwarantować prawa uczciwych podatników, którzy nie mogą być sankcjonowani w przypadku nieświadomego uczestniczenia w oszustwie VAT. To państwo ma w pełni wywiązywać się z zadania, jakim jest zapewnienie bezpiecznego obrotu gospodarczego.

Prof. Andrzej Gomułowicz zwrócił uwagę na potrzebę ochrony jednostki przez sądy administracyjne orzekające w sprawach podatkowych, jako że podatnik nie jest stroną uprzywilejowaną w sporach z administracją skarbową. Podkreślił przy tym aspekt aktywizmu sędziowskiego i rolę orzecznictwa w neutralizowaniu wad legislacji podatkowej.

Standardy należytej staranności

W kwestii standardów Dariusz Strugliński, zastępca Dyrektora IAS w Poznaniu, przywołał „Metodykę w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców w transakcjach krajowych”. Komentując wypowiedź dr Zofii Wierzbińskiej (z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu) o konieczności zachowania ostrożności nawet względem dokumentów dotyczących transakcji na bardzo małe kwoty, dodał, że drobne pomyłki nie są traktowane z taką samą surowością jak przestępstwa karuzelowe i że w tej materii administracja skarbowa jak najbardziej realizuje zasadę proporcjonalności.

Paweł Chrupek, przedstawiciel Biura Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, zwrócił uwagę, że sprawy ilustrujące orzecznictwo dotyczące tematu konferencji pochodzą z czasów sprzed „białej listy” i jednolitych plików kontrolnych, więc można mieć nadzieję, że wkrótce problemów ubędzie.

Dr Zofia Wierzbińska podniosła natomiast kwestię świadomości przedsiębiorców i pracowników spoza działów księgowości, poruszoną także wcześniej w referacie dr. Romana Wiatrowskiego, sędziego NSA, dotyczącym należytej staranności w nadzorze zarządczym. Potwierdzili oni tezę, postawioną przez prof. Wiktora Gabrusewicza, prezesa zarządu SKwP Oddziału Wielkopolskiego w Poznaniu, że gdyby pozostali pracownicy i członkowie zarządów mieli taką jak księgowi świadomość konsekwencji nieprawidłowości w dokumentacji transakcji, problemów byłoby znacznie mniej.

Dyskusja zakończyła się w duchu wzajemnego zrozumienia i ciekawości punktu widzenia pozostałych środowisk, co – jak podkreślił prof. Dominik Mączyński, zamykając obrady – daje ogromną nadzieję na konstruktywne wnioski.