Wycena zapasu produktów (cz. III) – księgowa ewidencja kosztów

Przepisy uor wymagają:

• ujęcia (skompletowania) ogółu kosztów, w tym
• działalności operacyjnej, dotyczących danego roku obrotowego (art. 6 ust. 1 i art. 20 ust. 1 uor),
• wyodrębnienia kosztów wytworzenia (art. 28 ust. 3 uor) z ogółu kosztów działalności operacyjnej, ale uwzględniają, że wymóg ten może nie zostać spełniony,
• rozliczenia kosztów wytworzenia produktów na część współmierną do przychodów ze sprzedaży, jaka nastąpiła w danym okresie (wpływają one na wynik finansowy okresu), i pozostałą, tworzącą wartość stanu zapasu produktów gotowych i niezakończonych na dzień bilansowy (art. 6 ust. 1 uor).

Z analizy przepisów uor (por. rozważania w cz. I opracowania) wypływa też wniosek, że wykazywany w aktywach obrotowych bilansu koszt wytworzenia zapasu produktów gotowych i niezakończonych wymaga ustalenia na dzień bilansowy wg poszczególnych produktów, składających się na ten zapas – zarówno materialnych (rzeczowych), jak i niematerialnych.

Co do zasady, od której dopuszcza się wyjątki, koszt wytworzenia zapasu produktów nie powinien zawierać kosztu niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. W jaki sposób je ustalić i wyłączyć, była mowa w cz. II opracowania.

Dane o wartości zapasu produktów na dzień bilansowy albo wynikają z bieżąco prowadzonej ewidencji księgowej, zweryfikowanej na podstawie inwentaryzacji, albo są ustalane drogą przeprowadzonego na dzień bilansowy spisu z natury i jego wyceny, co dotyczy zwłaszcza produktów w toku.

Modele księgowej ewidencji kosztów działalności operacyjnej

W praktyce jednostki przemysłowe i inne zajmujące się produkcją stosują 2 podstawowe modele księgowej ewidencji kosztów działalności operacyjnej:

• model (układ) funkcjonalny, przewidujący ujęcie kosztów działalności operacyjnej w zespole 5 planów kont, w podziale na koszty wytworzenia (obejmujące także koszty zakupu materiałów oraz rozwoju produktów i sposobów ich produkcji), dzielone następnie między produkty sprzedane i pozostające w zapasie oraz koszty sprzedaży (zbytu) i koszty ogólnego zarządu, obciążające wynik finansowy okresu ich poniesienia; koszty działalności operacyjnej w układzie wg rodzajów ujmuje się albo oddzielnie (zespół 4 planu kont), albo w ramach układu funkcjonalnego (zespół 5),
• model rodzajowy, przewidujący ujęcie kosztów działalności operacyjnej wyłącznie w podziale na proste rodzaje kosztów (zespół 4 planu kont), bez wyodrębniania kosztów wytwarzania, sprzedaży i ogólnego zarządu.

Jednostki stosujące funkcjonalny model księgowej ewidencji kosztów mogą sporządzać rachunek zysków i strat zarówno w wariancie kalkulacyjnym, jak i w porównawczym, podczas gdy jednostki stosujące rodzajowy model (układ) ewidencji kosztów – tylko w porównawczym.

Głównym zadaniem modelu funkcjonalnego jest odzwierciedlenie – z większą lub mniejszą dokładnością – kosztów, jakie są ponoszone w czasie drogi, którą produkty przechodzą w toku ich wytwarzania (wydobywania, przetwarzania), a zarazem zapewnienie dla celów zarządczych kontroli kosztów, zwłaszcza pośrednich kosztów produkcji.