Wycena wartości firmy

Coraz powszechniejsze jest przekonanie, że obecnie warunkiem sprawnej działalności gospodarczej, obok dysponowania klasycznymi czynnikami produkcji - środkami trwałymi, materiałami i personelem - jest wiedza i umiejętność zarządzania. Gospodarka oparta na wiedzy stawia przed rachunkowością nowe wyzwania. Zasoby materialne (środki trwałe, zapasy), mierzone w rachunkowości od wieków, stopniowo tracą znaczenie na rzecz ulotnych i nieuchwytnych zasobów niematerialnych[1], obejmujących zarówno składniki spełniające kryteria ujęcia w aktywach (są to wartości niematerialne i prawne - wnip), jak i takie, których w myśl przepisów o rachunkowości w aktywach ująć nie można.

Zasoby niematerialne a wartość przedsiębiorstwa

Co do zasady w aktywach jako wnip ujmuje się jedynie nabyte zasoby niematerialne[2]. Wyjątkiem są koszty prac rozwojowych będące de facto jedynymi wartościami niematerialnymi, które mogą nie być pozyskane w drodze zakupu. MSR/MSSF (m.in. MSR 38 Aktywa niematerialne §§ 48, 63) stanowczo zabraniają ujmowania w aktywach wytworzonych przez jednostkę zasobów niematerialnych, a w szczególności wartości firmy, znaków towarowych, znaków firmowych, wykazów odbiorców, tytułów czasopism i innych pozycji o podobnym charakterze. Przyczyną tego jest - łącznie lub rozdzielnie - trudność wiarygodnej wyceny, niepewność co do przynoszenia korzyści i niemożność sprawowania skutecznej kontroli nad dopływem korzyści do przedsiębiorstwa. Rozwiązanie przyjęte w międzynarodowych i polskich przepisach o rachunkowości, pozwalające na ujmowanie w aktywach jedynie nabytych zasobów niematerialnych (wyjątek to prace rozwojowe), jest raczej prowizoryczne niż logiczne i kompleksowe4. Jest kompromisem próbującym pogodzić użyteczność (perspektywa użytkownika informacji) i wierne odzwierciedlenie rzeczywistości ekonomicznej (perspektywa przygotowującego sprawozdanie finansowe). Nie pasuje również do preferowanej w MSR/MSSF teorii wyceny, ponieważ kluczowe znaczenie dla tych zasobów ma transakcja (np. kupno, połączenie, aport), a nie wzrost wartości aktywów netto. Jak to bywa z kompromisami, zwykle nie zadowalają żadnej ze stron. Nie brakuje bowiem głosów, że sprawozdania finansowe nieobejmujące wszystkich zasobów niematerialnych są niekompletne, a rachunkowość nie radzi sobie z pomiarem kapitału intelektualnego[4]. Z drugiej strony gdyby ująć w aktywach wszystkie wytworzone wewnętrznie zasoby niematerialne, zapewne byłyby one istotnym składnikiem aktywów, w niektórych przedsiębiorstwach wielokrotnie wyższym niż pozostałe aktywa razem wzięte, jednocześnie zaś składnikiem aktywów trudno zbywalnym, o budzącej wątpliwości wycenie, co w UE byłoby sprzeczne z zasadą ostrożności.