Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w orzecznictwie SN

Zatrudnienie prezesa niemal jednoosobowej spółki z o.o.

Jedyny lub niemal jedyny wspólnik spółki z o.o. nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu – wyrok SN z 10.04.2018 r. (II UK 10/17).

W momencie powstania spółki wspólnikami byli: X, Y i Z. Jej zarząd był 3-osobowy, później jednoosobowy. Funkcję prezesa pełnił X. Potem objął 97,5% udziałów w spółce, zaś pozostałe 2,5% miała jego matka (drugi wspólnik), która nie orientowała się w sprawach spółki.

Zgodnie z uchwałami nadzwyczajnych zgromadzeń udziałowców zawarto z X umowy o pracę, na mocy których został zatrudniony jako dyrektor ds. produkcji. Umowy w imieniu spółki zawarli pełnomocnicy powołani uchwałami nadzwyczajnego zgromadzenia udziałowców. X koordynował prace firmy, uczestniczył w przetargach, pozyskiwał nowych klientów. Codziennie przyjeżdżał do pracy.

ZUS stwierdził, że nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zawarcia umowy o pracę ze spółką, bo nie doszło do wykreowania stosunku pracy wobec braku jego podstawowej cechy, jaką jest podporządkowanie pracownicze.

Z uzasadnienia: W myśl art. 6 ust. 1 pkt 1 usus obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne będące pracownikami. Obowiązek ubezpieczenia wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. powiązany jest jedynie z posiadaniem przez niego takiego statusu prawnego, a nie z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Problem zatrudnienia właścicieli (współwłaścicieli) spółek jest od dawna rozpatrywany w judykaturze i doktrynie. Chodzi o właściwości świadczenia pracy – pracownik zobowiązuje się do wykonywania odpłatnej pracy na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem (art. 22 § 1 Kp). Krótko mówiąc, zatrudniony wykonuje pracę na rzecz innej osoby.

Sam fakt, że czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w spółce z o.o. wykonuje jej zarząd (art. 31 § 1 Kp), nie wyklucza podporządkowania członka zarządu jako pracownika spółki „kierownictwu pracodawcy” (art. 22 § 1 Kp). „Kierownictwo” to w odniesieniu do zatrudnionych członków zarządu obejmuje zarówno wydawanie pracownikowi poleceń, jak i ogólniejszą zależność ekonomiczną od pracodawcy.

Pojęcie podporządkowania ewoluuje, obejmując również samodzielne organizowanie się pracownika w wybranym przez siebie czasie, zwłaszcza na stanowiskach kierowniczych, cechujących się wysoką samodzielnością i decyzyjnością. Obejmuje więc nie tylko podporządkowanie osobowe, lecz także organizacyjne.

W przypadku łączenia statusu członka zarządu z pracą najemną w miejsce ścisłego hierarchicznego podporządkowania pracownika i obowiązku stosowania się do dyspozycji pracodawcy, nawet w technicznym zakresie działania, pojawia się nowe podporządkowanie autonomiczne, polegające na wyznaczaniu pracownikowi przez pracodawcę zadań bez ingerowania w sposób ich wykonywania.

O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje zatem samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art. 22 § 1 Kp. Istotne jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach pracowniczych.