Księgowanie depozytu gwarancyjnego z tytułu umowy leasingu

Do tej pory – ignorując orzecznictwo sądowe – organy podatkowe dość konsekwentnie stały na stanowisku, że tzw. koszty pośrednie powinny być rozliczane zgodnie z ich ujęciem w księgach rachunkowych. Jeżeli tam rozłożone są w czasie, to dla celów podatkowych nie mogą być potrącone jednorazowo.

Taki też pogląd wyrażono m.in. w interpretacji KIS z 19.06.2018 (0111-KDIB2-1.4010.150.2018.1.JP), w której stwierdzono, że moment zakwalifikowania wydatków na opłacenie wstępnej opłaty leasingowej w ciężar kosztów uzyskania przychodów, zgodnie z art. 15 ust. 4e updop, jest uzależniony od momentu ich ujęcia w księgach rachunkowych: skoro wnioskodawca podjął decyzję o bilansowym rozłożeniu kosztów wstępnej opłaty leasingowej w czasie za pomocą konta czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów, poprzez miesięczne odpisy w koszty na okres trwania poszczególnych umów leasingu operacyjnego, to w tym momencie może rozpoznać koszty tej opłaty jako koszty podatkowe.

W przypadku utraty leasingowanego aparatu, maszyny, środka transportu itp., umowa leasingu wygasa. Finansujący (leasingodawca) może wówczas żądać od korzystającego (leasingobiorcy) natychmiastowej zapłaty wszystkich przewidzianych w umowie, a niezapłaconych rat (przestaje obowiązywać pierwotny harmonogram ich płatności, określony w umowie leasingu), pomniejszonych o korzyści:

• jakie finansujący uzyskał wskutek ich zapłaty i wygaśnięcia umowy leasingu przed umówionym terminem (np. oszczędności na wcześniejszej spłacie kredytu refinansującego nabycie przedmiotu leasingu),
• z tytułu ubezpieczenia rzeczy,
• naprawienia szkody (art. 7095 Kc).

Do rozważenia jest kwestia, czy zmiana długości okresu użytkowania przedmiotu leasingu i – co się z tym wiąże – okresu (i stawki) amortyzacji stanowi zmianę zasad (polityki) rachunkowości, czy zmianę szacunków. KSR 7 Zmiana zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja[1] nie daje jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie.

W pierwszym przypadku – gdy zachodzi zmiana zasad (polityki) rachunkowości – trzeba uwzględnić, że w pytaniu nie wskazano:

• w jaki sposób jednostka wyceniła wprowadzoną do ksiąg wartość początkową przedmiotu umowy leasingu (w wartości sumy zdyskontowanych opłat leasingowych czy w wartości rynkowej) oraz
• jaka jest księgowa wartość przedmiotu leasingu na dzień zakończenia umowy; zakładamy, że zerowa.

Biorąc pod uwagę stanowisko organów podatkowych, odpowiedź na oba pytania jest niestety twierdząca. Na ten temat wypowiedziała się KIS, m.in. w interpretacji z 6.09.2018 r. (0114-KDIP2-2.4010.310.2018.1.AZ). We wniosku o jej wydanie podatnik podnosił, że opłata za dostępność kredytu rewolwingowego nie dotyczy produktu, jakim jest już zaciągnięty i spłacany kredyt, ale samodzielnego kredytu będącego dopiero potencjalnym, odrębnym, zewnętrznym finansowaniem dłużnym. Twierdził, że nie jest to jeszcze koszt związany z uzyskaniem środków finansowych ani z korzystaniem z takich środków. Trudno uznać opłatę za gotowość do udzielenia kredytu za koszt obsługi innego długu podatnika.

Ustawa o rachunkowości (uor) już od 2000 r. zawiera przepisy dotyczące leasingu, wzorowane na ówcześnie obowiązującym MSR 17 Leasing. W istocie ograniczają się one do wskazania cech leasingu finansowego i tego, kiedy mamy z nim do czynienia, przy czym znacznie rozszerzają tę kategorię w porównaniu z leasingiem finansowym w rozumieniu przepisów podatkowych. Natomiast wykładnię zasad ujmowania umów leasingu operacyjnego i finansowego zawiera KSR 5 Leasing, najem i dzierżawa.

Przed kilku laty w uor – w odniesieniu do jednostek małych i mikro – wycofano się z szerokiej definicji leasingu finansowego. Dla ułatwienia prowadzenia księgowości i rozliczeń podatkowych przez te jednostki zapewniono im możliwość kwalifikacji umów leasingu wg zasad podatkowych. Od 1.01.2019 r. podwyższeniu ulegają granice pozwalające na uznanie jednostki za małą, co zapewne zwiększy liczbę jednostek stosujących na potrzeby księgowe podatkową kwalifikację leasingu.

Taką zmianę (nowy art. 23 ust. 1 pkt 47a updof i art. 16 ust. 1 pkt 49a updop) wprowadza ustawa z 23.10.2018 o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw. Do tej pory opłaty te nie podlegały limitowaniu.

Wskazane ograniczenie odnosi się wyłącznie do samochodów wziętych w leasing po 31.12.2018. W myśl bowiem art. 8 ustawy nowelizującej do umów leasingu, najmu, dzierżawy oraz innych o podobnym charakterze dotyczących samochodu osobowego, zawartych przed 1.01.2019, stosuje się przepisy updof i updop w brzmieniu dotychczasowym, chyba że umowy te zostały zmienione lub odnowione w 2019 – wtedy zastosowanie mają znowelizowane przepisy (w tym także niektóre opisane poniżej).

Skutki wykupu pojazdu z leasingu operacyjnego nie zależą od formy prawnej leasingobiorcy. Innymi słowy sytuacja leasingobiorców, którzy są podatnikami CIT, nie różni się od sytuacji leasingobiorców będących podatnikami PIT – pod warunkiem, że ci ostatni uiszczają podatek dochodowy na zasadach ogólnych, a nie ryczałtowych. Przepisy updop i updof są w tym zakresie identyczne.

Samochód używany w ramach leasingu operacyjnego – a więc umowy spełniającej warunki określone w art. 17b updop (art. 23b updof) – nie wchodzi w skład majątku leasingobiorcy. W związku z tym – o ile auto spełnia warunki środka trwałego (ma być używane w działalności gospodarczej przez okres dłuższy niż rok) – jego wykup jest równoznaczny z nabyciem przez spółkę środka trwałego. Opłata za ten wykup wraz z innymi wydatkami bezpośrednio związanymi z wykupem będzie stanowić wartość początkową samochodu – zgodnie z art. 16g ust. 1 pkt 1 i art. 16g ust. 3 updop (art. 22g ust. 1 pkt 1 i art. 22g ust. 3 updof). Na marginesie: do wartości początkowej nie zalicza się zwykłych opłat leasingowych, jakie były ponoszone z tytułu używania samochodu w podstawowym okresie obowiązywania umowy.